Động Tiên Phi được phát hiện năm 1982 và chính thức đưa vào phục vụ du lịch từ năm 1984. Từ chân đồi Thúc, vượt qua hàng trăm bậc đá ngoằn ngoèo uốn lượn, du khách sẽ lên tới động Tiên Phi. Dọc lối lên động là hàng cây ph­ượng vĩ, mít, bạch đàn, tre ngà đan xen nhau xoè tán, phủ bóng râm mát hai bên đư­ờng. Phía bên trái cửa động là đền Trình đư­ợc dựng trong một vòm mái đá. Du khách nào tới đây cũng đều dừng chân thắp hương ở đền rồi mới lên thăm động. Cửa động được tạo thành bởi những khối đá tựa vào nhau, quay mặt về hướng đông bắc. Lối dẫn xuống động thoai thoải dốc vào phía trong.

Từ cửa động đi vào trong khoảng 10m, du khách sẽ tới ngăn đầu tiên có chiều dài 15m, rộng 8m, vòm trần cao 20m. Lòng động đôi chỗ gồ ghề đá và dốc, đất nền màu vàng thẫm, khô ráo. Trên thành động có nhiều nhũ đá được tạo hình rất sinh động, chỗ thì rủ xuống, chỗ thì xoè ra như bông hoa đang nở. Do ngăn này có một hố sụt trầm tích ở trên trần động nên ánh sáng tự nhiên có thể lọt qua và chiếu xuống khiến khung cảnh bên trong động trở nên huyền ảo.

Các hạng mục công trình gồm có: đập đất đá, tràn xả lũ, hồ chứa nước, nhà máy thủy điện ngầm trong lòng núi, âu thuyền và trạm phân phối điện ngoài trời. Theo thiết kế, nhà máy có 8 tổ máy hoạt động, công suất mỗi tổ máy 240.000kw.

Ngày nay hồ chứa nước của công trình thủy điện này có bề mặt hàng trăm ki lô mét vuông, với sức chứa hàng tỷ mét khối nước, đã trở thành một tuyến du lịch lòng hồ sông Đà rất hấp dẫn du khách.

Nền văn hoá xứ Mường được biểu hiện qua trang phục như cạp váy Mường, qua những nghi lễ trong đời sống như cưới xin, ma chay, trong những trường ca vĩ đại như "Đẻ đất, đẻ nước".

Trong âm nhạc Mường, trống và chiêng vẫn giữ vai trò quan trọng. Đến xứ Mường vào những ngày "hội xuân", lễ "xuống đồng", lễ "mừng nhà mới"... du khách sẽ được thưởng thức dàn chiêng Mường đủ mười hai chiếc. Trong khung cảnh xứ Mường, giữa thung lũng, trong tiếng suối chảy róc rách và tiếng rì rào của rừng cây, tiếng chiêng có âm hưởng trầm bổng sâu lắng đến khó quên.

Đến với bản Mường, người lạ thường được coi là khách quí. Tại đây du khách có dịp biết thêm nét đẹp trong sáng của văn hoá xứ Mường.

Cách thị trấn Xuân Mai không xa có một thắng cảnh đã làm say lòng các du khách tới tham quan, đó là động Ðá Bạc, với chiều dài gần 70m, nhiều cung phòng nhỏ, động Ðá Bạc chứa đựng những giá trị tiềm tàng và nhiều điều bí ẩn của thiên nhiên.

Ðộng Ðá Bạc được phát hiện năm 1990 do sự tình cờ của người dân đi lấy củi. Ban đầu cửa động là một khe nhỏ vừa một người chui vào, sau dân địa phương mở rộng cửa động để dễ bề đi lại. Bước vào trong động theo đường lát gạch khoảng 6m, du khách sẽ đến động Cô Tiên. Ðộng có 2 ngăn. Ngăn ngoài thoáng rộng, vòm trần có nhiều nhũ đá rủ xuống kết thành nhiều dải uốn lượn mềm mại như bức màn nhung. Dưới chân các khối nhũ đá, theo năm tháng , những giọt nước không ngừng nhỏ xuống tạo thành hai bể nước thiên tạo đầy ăm ắp. Phía sau bể nước là hệ thống các ruộng bậc thang được đá uốn lượn, đẽo gọt chạm khắc kỳ phu tạo nên những bức chạm nổi thiên nhiên sinh động. Ngăn trong nhỏ nhắn, kín đáo và thanh thoát như buồng ngủ. Những dải đá rỗng phía trong thanh mảnh mềm mại buông xuống như tấm ri đô. Chỉ chừng đó thôi cũng khiến ta bất chợt thấy mình gần gũi với đá, với thiên nhiên. Khi ta gõ vào những dải đá mỏng rỗng ấy như vang lên tiếng cồng, tiếng chiêng, tiếng trống đồng, tiếng đàn tơ rưng...

Từ thị xã Hoà Bình đi tiếp 30km đến nhà nghỉ mang tên một bản của người Mường là nhà nghỉ Mỏ Ðá, Kim Bôi.

Nhà nghỉ được xây dựng ở bên cạnh nơi có mạch nước khoáng lớn nhất. Vì vậy, ngồi ở trong phòng vẫn nghe tiếng nước phun lên ào ào vô tận. Nước phun lên luôn luôn ở nhiệt độ 360C. Qua kiểm nghiệm nguồn nước khoáng Kim Bôi có đủ tiêu chuẩn dùng làm nước uống, để tắm, ngâm mình chữa các bệnh viêm khớp, đường ruột, dạ dày, huyết áp. Nước suối Kim Bôi đã được đóng chai làm nước giải khát, nó cùng loại với nước khoáng Thạch Bích ở Quảng Ngãi, Kum-dua ở Nga và Paven Banis của Bungari.

Từ Hà Nội đi 70km đến thành phố Hoà Bình. Ði tiếp 60km nữa đến Mai Châu. Ở chặng thứ hai du khách sẽ vượt qua dốc Cun dài 12km. Đoạn đường này trước đây quanh co, uốn lượn rất nguy hiểm nhưng hiện nay đã được đầu tư xây dựng mở rộng hơn và dễ dàng cho du khách qua lại. Khi lên đến đỉnh dốc, du khách qua đây lần đầu thường dừng lại ngắm cảnh. Đi tiếp đến đèo Thung Nhuối, từ trên đèo cao bạn đã thấy thung lũng Vàng, huyện lỵ Mai Châu xinh đẹp hiện ra dưới tầm mắt, một thung lũng với màu xanh của ruộng đồng, những nếp nhà của một thị trấn xinh xắn.

Tới thăm bản Lác, nhà sàn ở đây cao ráo, sạch sẽ. Sàn nhà cách mặt đất khoảng 2m bằng những cột gỗ chắc chắn. Khách đến nhà xin mời múc nước rửa chân trước khi bước lên cầu thang. Sàn nhà bằng tre hoặc bương. Mái nhà lợp lá gồi hoặc lá mây. Các cửa sổ trong nhà có kích thước khá lớn để đón gió mát và cũng là nơi để chủ nhà treo các giò hoa phong lan, lồng chim cảnh. Một khung dệt vải thổ cẩm được đặt cạnh một ô cửa sổ. Ðây là nơi làm việc của cô con gái lớn. Người con trai hỏi vợ chỉ cần nhìn lên giá xếp chăn đệm gối sạch sẽ với những màu sắc hoa văn trang trí là biết được sự chăm chỉ và tài nữ công của người vợ tương lai.

Hang Mỏ Luông còn có một tên gọi khác do người Thái Trắng đặt là Bó Luông. Bó Luông có nghĩa là mỏ nước lớn. Theo truyền thuyết vào mỗi dịp Tết Nguyên Đán, người Thái lại cùng nhau đến bắt cá ở những dòng suối sâu ở trong vùng. Trong một lần bắt cá có một người đàn bà ở bản Bó bắt được một quả trứng đến 3 lần. Sau mỗi lần thì bà lại vứt đi, đến lần thứ 4 thì bà quyết định mang quả trứng về nhà để ấp, sau đó quả trứng nở ra một con rắn. Từ khi có con rắn mọi người thấy mực nước trên những cánh đồng dâng lên. Lấy làm lạ, dân làng đem con rắn vào trong khu rừng, đi đến đâu nước dâng lên đến đấy, tạo điều kiện cho dân làng có thể khai hoang đất thành những cánh đồng phì nhiêu.

Để tỏ lòng biết ơn con rắn, dân làng đã đưa rắn lên hang Mỏ Luông và con rắn hóa rồng ở đấy. Hàng năm vào rằm tháng Bảy âm lịch người ta thấy có hàng đàn cá bơi ra từ trong hang cho dân làng bắt. Dân làng tin rằng đàn cá chính là do con rồng đưa lại để trả ơn cho dân làng.

Hang có 4 động với độ sâu khoảng 500 m. Động thứ nhất là nơi rộng nhất với chiều dài 60 m và chiều rộng 16 m. Sau khi leo lên một chiếc thang sắt cao khoảng 10 m, du khách sẽ bước vào động thứ hai, nơi mà người dân địa phương cho là ngôi nhà của các vị thần tiên. Hình thù của các tảng đá, nhũ đá giống như các nhân vật trong câu chuyện thần thoại đã tạo nên một dải kỳ quan trong lòng núi, kỳ bí và ngoạn mục, hấp dẫn lạ thường.

Từ TP. Hoà Bình, theo quốc lộ 6 về phía nam hơn 20km đến thị trấn Cao Phong, rẽ phải đi tiếp một đoạn nữa, du khách sẽ đến bến thuyền du lịch Thung Nai (xã Thung Nai). Từ đây, du khách lên thuyền, ngược dòng sông Đà chừng 17km sẽ cập bến Ngọc dưới chân núi Chủa. Vào mùa nước cạn, du khách phải leo gần 100 bậc đá mới lên đến cửa động, còn vào mùa nước dâng cao, chỉ cần đi từ thuyền sang nhà nổi rồi qua cầu phao là đã có thể chiêm ngưỡng khung cảnh tuyệt đẹp của động. Từ cửa động, du khách có thể phóng tầm mắt ra xa ngắm dòng sông Đà mênh mông nước cùng những dãy núi trùng điệp, nhấp nhô.

Sở dĩ động có tên là Thác Bờ là do động nằm cạnh thác Bờ (còn gọi là thác Vạn Bờ hay ghềnh Hoa). Động Thác Bờ có chiều sâu hơn 100m, lòng động có chỗ rộng nhất hơn 20m, chia thành 3 khu. Từ cửa động đi vào trong, du khách sẽ đến khu tiếp khách được bố trí những hàng ghế đá để ngồi nghỉ ngơi và ngắm cảnh. Khu vực này có trần động cao, lòng động khá rộng, không gian thoáng mát. Trên thành động, nhũ đá kết thành từng chùm lớn, rủ xuống. Trong đó, gây ấn tượng đặc biệt cho du khách là khối nhũ đá lớn hình cá chép hoá rồng hay hình người cao gần 2m.

Qua cây cầu nhỏ dài 30m bắc qua một hồ nước nhỏ, du khách sẽ đến khu trung tâm. Nơi đây được ví như một “rừng đá” bởi hội tụ tầng tầng, lớp lớp thạch nhũ và nhũ đá hình thù kỳ thú từ dưới nền động mọc lên, từ trên trần động rủ xuống. Có chỗ trông như những chùm đèn rực rỡ, chỗ như một rừng hoa đầy sắc màu, có chỗ lại giống bụi xương rồng nhiều gai sắc... Đặc biệt, khoảng giữa khu vực này có một cột đá cao khoảng 10m, bao xung quanh là từng lớp cột đá thấp mọc lô nhô.

Từ khu trung tâm, bước lên những bậc đá với chiều dài khoảng 50m, du khách sẽ đến khu thờ Phật, có chiều dài khoảng 30m, chiều rộng khoảng 15m, vòm trần cao, không gian mát lạnh và có những khối thạch nhũ hình thù như những tượng Phật. Khu vực này còn có ban thờ Phật và các vị thần linh cai quản vùng.

Động Thác Bờ đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là di tích danh thắng cấp quốc gia vào năm 2007.

Từ bến thuyền Thung Nai, đi thuyền mất khoảng 15 phút, du khách sẽ đến bến thuyền ở khu vực đền thờ bà người Mường. Vào mùa mưa, n­ước dâng cao, thuyền bè có thể cập sát cửa đền. Vào mùa khô, từ bến thuyền, du khách leo qua 108 bậc sẽ lên tới đền. Với kiến trúc hình chữ Đinh, lưng tựa núi, mặt hướng ra sông Đà, đền thờ bà người Mường gồm hai tầng: tầng 1 dùng để đón tiếp khách hành hương, tầng 2 làm nơi thờ tự với 3 gian đại bái và 1 gian hậu cung. Khu vực giữa bờ nóc của đền đắp hình “lưỡng long chầu nguyệt”.

Từ đền thờ bà người Mường, du khách đi thuyền khoảng 20 phút về phía tây bắc sẽ đến bến thuyền ở khu vực đền thờ bà người Dao. Tiếp tục leo hơn 100 bậc rồi qua một triền dốc thoai thoải du khách sẽ tới đền. Đền thờ bà người Dao cũng có kiến trúc hình chữ Đinh, bao gồm 1 gian đại bái và 1 gian hậu cung. Phía trước đền là cửa ngũ quan. Phần mái phía trên cửa lợp ngói ri, 2 bên mái tạo kiểu đầu đao uốn cong mềm mại. Trên mỗi vòm cửa đắp 1 đôi hạc đậu trên cành tùng, chim ph­ượng cắp cuốn th­ư so le nhau. Hai bên tả, hữu cửa đắp hình 2 ông Khuyến thiện và Trừng ác. Hiện nay, đền vẫn còn lưu giữ 1 quả chuông đồng được đúc vào năm Thành Thái thứ 6 (1895).

Hàng năm, để tưởng nhớ công ơn của 2 bà Chúa Thác Bờ, người dân địa phương tổ chức lễ hội đền Chúa Thác Bờ từ ngày 2 tháng 1 âm lịch đến hết tháng 4 âm lịch, bao gồm các hoạt động văn hóa như: hầu đồng, cầu danh, cầu tài, rút quẻ... Du khách tới dự lễ hội đền Chúa Thác Bờ còn có dịp thưởng thức nhiều món ăn ngon được chế biến từ cá sông Đà như: cá nướng, cá chiên...

Thung Nai là một thung lũng rộng lớn được bao quanh bởi rừng và các ngọn núi cao. Cái tên Thung Nai bắt nguồn từ việc có nhiều nai về đây gặm cỏ. Từ năm 1979 đến năm 1994, Nhà nước đầu tư xây dựng nhà máy thủy điện sông Ðà nên Thung Nai được đắp đập để tích nước phục vụ cho công trình thủy điện.

Mùa xuân là thời điểm lý tưởng nhất để chiêm ngưỡng vẻ đẹp Thung Nai. Ngoài đi thuyền thưởng ngoạn phong cảnh sơn thủy hữu tình, du khách còn có thể khám phá các điểm du lịch quanh Thung Nai như: đền và động Thác Bờ, chợ Thác Bờ, nhà nghỉ Cối Xay Gió, bản dân tộc Mường…

Từ bến thuyền Thung Nai, đi thuyền máy mất khoảng 15 phút, du khách sẽ đến đền bà chúa Thác Bờ nổi tiếng linh thiêng. Từ đền bà chúa Thác Bờ, mất 10 phút đi thuyền, du khách sẽ đến động Thác Bờ sâu hơn 100m, với nhiều nhũ đá muôn hình vạn trạng, đặc biệt, khi gõ tay vào đá sẽ tạo nên những âm thanh nghe như tiếng cồng chiêng của người Mường Hòa Bình. Trong động còn có ban thờ Phật, các vị thần linh và Bác Hồ. Động đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là di tích danh thắng cấp quốc gia vào năm 2008.

Nếu đến Thung Nai vào cuối tuần, du khách còn có cơ hội tham dự phiên chợ nổi Thác Bờ họp vào sáng chủ nhật, bán các đồ dùng sinh hoạt hàng ngày như: gạo, dầu, muối, măng khô, mộc nhĩ, hoa quả, quần áo…