Động Thiên Hà nằm ẩn mình giữa lòng dải núi Tướng ở độ cao gần 200m, trong rừng đặc dụng Hoa Lư. Ở thế kỷ thứ 10, dãy núi này đóng vai trò là một phần của bức tường thành thiên nhiên vững chắc bao bọc, bảo vệ phía tây nam kinh đô Hoa Lư, gắn liền với những địa danh lịch sử, văn hóa như bến thuyền nhà Lê, núi Phật Đầu Sơn, thửa ruộng Đấu Lính...

Để khám phá vẻ đẹp bên trong động Thiên Hà, du khách di chuyển từ bản Mường Thổ Hà (xã Sơn Hà), theo dòng kênh nhỏ có chiều dài chừng 1km thuộc hệ thống sông Bến Đang, sau đó tiếp tục bộ hành trên con đường đá dài 500m ven chân núi Tướng để tới động. Cửa động cao chừng 4m với vô số nhũ đá muôn hình vạn trạng được chiếu rọi bởi một dải ánh sáng tuyệt đẹp ngay tại lối vào. Toàn bộ động Thiên Hà dài chừng 700m, bao gồm cả động khô và động nước.

Phần động khô là nơi cao và rộng nhất trong động Thiên Hà, có nền rộng khoảng 40m, chiều dài 200m. Bên trong là hệ thống nhũ đá với hình dạng khác nhau gợi trí tưởng tượng của con người như: hình ông Bụt, lâu đài, muông thú, cánh quạt, tai người... Thêm vào đó, động khô còn có cửa thông lên sườn núi phía Nam, được gọi là Giếng trời. Giếng trời rộng và cao gần 3m được ánh sáng tự nhiên chiếu xuống tận đáy khiến không gian rộng mở và thoáng gió. Vào những ngày nắng vàng, ánh sáng phản chiếu vào các khối nhũ đá, tỏa ra những màu sắc lấp lánh, khi tím, khi vàng rất sống động.

Qua động khô đến động nước với chiều dài 500m, du khách đi thuyền trên dòng sông ngầm mà người dân nơi đây gọi là dải Ngân Hà để chiêm ngưỡng vô vàn khối thạch nhũ lung linh sắc màu với các tên gọi: đảo Hoa tiên, Bầu sữa mẹ, Cá hóa long... tạo cho du khách cảm giác như lạc vào chốn bồng lai tiên cảnh.

Vườn có diện tích 22.000ha, trong đó 3/4 là núi đá vôi cao từ 300 đến 600m so với mặt biển. Tại đây có đỉnh Mây Bạc cao 648,2m.

Khí hậu ở Cúc Phương thuộc loại khí hậu nhiệt đới gió mùa, nhiệt độ trung bình năm khoảng 24,7ºC . Địa hình phức tạp, rừng ở dạng nguyên sinh chứa nhiều bí ẩn, và cảnh quan độc đáo. Tại đây có rất nhiều hang động với cảnh quan kỳ thú và ẩn chứa những chứng tích văn hoá lịch sử lâu đời như động Trăng Khuyết, động Chúa, động Thuỷ Tiên, động Người Xưa, hang Con Moong, động San Hô...

Trong vườn còn có suối nước nóng 38ºC. Hệ thực vật rất phong phú với 1.944 loài thuộc 908 chi và 229 họ. Đặc biệt có cây chò xanh, cây sấu cổ thụ đều trên dưới 1.000 năm tuổi, cao từ 50-70m. Riêng hoa phong lan có tới 50 loài, có loài cho hoa và hương thơm quanh năm. Hệ động vật đa dạng bao gồm 71 loài thú, hơn 300 loài chim, 33 loài bò sát và 16 loài lưỡng cư.

Nhiều loài thú quí như: gấu, ngựa, lợn lòi, hổ, báo, chồn, sóc, khỉ... Khu chăn nuôi nửa tự nhiên với các loài hươu sao, nai, khỉ vàng, voọc quần đùi, sóc bay... là nơi phục vụ công tác nghiên cứu của các nhà khoa học và du khách có dịp chiêm ngưỡng như khi sống trong rừng tự nhiên. Cúc Phương còn là quê hương của hàng trăm loài chim, bướm đẹp và lạ.

Khu du lịch sinh thái Tràng An được ví như một “Hạ Long cạn”. Nơi đây có hệ thống núi đá vôi và hang động tự nhiên hết sức đa dạng. Nhiều dãy núi đá vôi vách dựng đứng ôm trọn cả thung lũng, dưới chân các dãy núi đá vôi có rất nhiều hàm ếch, cửa hang là dấu tích sự xâm thực của nước biển. Đến Tràng An, du khách sẽ không khỏi ngỡ ngàng với núi đá chon von, cỏ cây xanh ngắt cùng những thung nước trong vắt dưới chân vách đá và nhiều hang động kỳ bí.

Du khách xuống thuyền để khám phá sự kỳ bí của Tràng An. Không gian mở ra cả một vùng non nước mây trời khoáng đạt. Đáy nước trong xanh in sắc núi. Điểm dừng đầu tiên trong cuộc hành trình của du khách là đền Trình - tương truyền rằng ngôi đền đã được xây dựng từ rất lâu rồi và là nơi mà nhân dân trong vùng thờ hai vị giám quan nhà Đinh, các ông là những người bảo hộ khu vực này. Rời đền Trình, du khách bắt đầu cuộc hành trình khám phá các hang. Điều làm nên sự hấp dẫn trong hang là hệ thống nhũ đá tự nhiên cùng dòng nước mát lạnh, men theo những lối mòn hằn sâu trên vách hang, tạo thành những dòng chảy uốn lượn.

Mỗi hang ở đây lại có những đặc trưng thể hiện ngay từ tên gọi của hang và gắn với những truyền thuyết riêng.Tràng An có chừng 50 hang động có nước trong khoảng 100 hang động, được nối với nhau bởi gần 30 thung, các thung lại thông với nhau qua các hang thủy động tạo nên hệ thống xuyên thủy động như một trận đồ bát quái vừa kỳ ảo vừa biến hóa khôn lường. Như sự sắp đặt vô tình của tạo hóa khiến cho chặng đi chặng về không lặp lại như con đường độc đạo trên nước. Cùng với cảnh quan thiên nhiên sơn thủy hữu tình, nên thơ, đặc điểm này tạo cho Tràng An một nét độc đáo mà hiếm nơi nào có được.

Từ Hà Nội, theo quốc lộ 1A về phía nam khoảng 84 km đến ngã ba Gián Khẩu, xã Gia Trấn, rẽ phải theo đường 477 qua thị trấn Me, du khách dừng chân tại bến Đồng Chưa (xã Gia Thịnh). Bắt đầu từ đây du khách sẽ được ngồi thuyền đi qua các nhánh sông Hoàng Long, vào làng nổi Kênh Gà, len lỏi giữa không gian lồng lộng gió núi, ngọt ngào hương lúa đồng chiêm để đến với suối nước nóng Kênh Gà. Suối nước nóng Kênh Gà đã có từ rất lâu, nhưng mãi đến năm 1940 mới được người Pháp nghiên cứu và biết đến. Suối cung cấp nước khoáng chứa hàm lượng muối natriclorua, kaliclorua, canxi, magieclorua, và muối bicacbonat. Nước suối trong không màu, không mùi, nhiệt độ ổn định là 53°C. Mỗi giờ nguồn nước chảy ra hàng nghìn lít nước.

Đến với Kênh Gà du khách không những được chiêm ngưỡng vẻ đẹp non nước hữu tình, mà còn được thả mình để tắm khoáng nóng nghỉ dưỡng, chữa bệnh quên đi những tất bật, bộn bề của cuộc sống. Nước khoáng Kênh Gà hiện nay còn được xử lý, đóng chai để cung cấp thêm nguồn nước khoáng quý từ thiên nhiên cho du khách.

Tại đây, với hệ thống nghỉ dưỡng phong phú, cùng với dịch vụ ăn uống, vui chơi, giải trí… sẽ đem đến cho du khách những phút giây thư giãn thoải mái. Hệ thống lưu trú với: khu nhà sàn bao gồm phòng ngủ riêng biệt và tập thể thoáng đãng, khách sạn đạt chuẩn 2 sao; nhà hàng phục vụ trên 200 chỗ ngồi với nhiều món ăn đặc sản, truyền thống; các dịch vụ giải trí, thư giãn đa dạng, phong phú như: bể bơi tập thể chứa trên 50 người, phòng massage, karaoke, đặc biệt có khu vực đốt lửa trại.

Suối nước nóng Kênh Gà là một điểm du lịch đồng quê độc đáo, một điểm nghỉ dưỡng khá lý thú, luôn níu kéo du khách.

Đến đây, du khách sẽ được ngồi trên thuyền đi thăm non nước mây trời Vân Long. Một vùng không gian rộng lớn với những dãy núi sừng sững tạo thành bức tường thành thiên nhiên hùng vĩ bao quanh những đầm nước mênh mông phẳng lặng, mang lại phong cảnh một miền quê yên ả.

Với diện tích gần 3000ha, Khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Vân Long có 32 hang động đẹp như: hang Cá, hang Bóng, hang Rùa, hang Chanh, mỗi hang mang một vẻ đẹp độc đáo riêng nhưng đẹp nhất vẫn là hang Cá dưới chân núi Hoàng Quyển. Hang dài 250m, cao 8m, rộng 10m, cấu tạo nửa chìm nửa nổi, trần hang là những vòm đá cao rủ xuống nhiều thạch nhũ lấp lánh, dáng hình kỳ lạ giống như các con vật ở dưới nước và trên rừng, trong hang có rất nhiều cá trê, cá rô, cá chuối to…. Người dân ở đây kể lại, thời xưa có người bắt được một con cá chuối nặng 45kg, nên từ đó hang được gọi là hang Cá.

Trong số các hang động ở Vân Long, Thung Dơi có độ cao lớn nhất so với mặt đất (210m); hang có chiều rộng lớn nhất là hang Bóng (16m). Rồi các dãy núi với những cái tên nghe thật thú vị như: núi Nghiên, núi Hòm Sách, núi Đá Bàn, núi Mèo Cào; hay núi Cô Tiên, núi Voi Dựng, núi Cánh Cổng, núi Mồ Côi...

Khu du lịch sinh thái vườn chim Thung Nham (hay còn gọi là Thung Chim) nằm trọn trong vùng lõi của quần thể danh thắng Tràng An, được bao quanh bởi màu xanh ngút ngàn của núi rừng. Vào lúc bình minh, lớp sương mỏng ẩn hiện trong không gian hoang sơ ở Thung Nham khiến du khách có cảm giác như đang ở giữa chốn bồng lai tiên cảnh. Nhẹ nhàng khua mái chèo trên dòng nước phẳng lặng, người lái thuyền sẽ lần lượt đưa du khách tham quan những điểm đến thú vị ở Thung Nham.

Điểm dừng chân đầu tiên là vườn chim, nơi cư trú của 46 loài chim với khoảng gần 50.000 con, trong đó phổ biến nhất là cò, vạc, diệp, le le, mòng két, chích chòe lửa, sáo đá… Tại đây còn có nhiều loài chim quý hiếm đã được ghi tên trong sách Đỏ Việt Nam như giang sen, cốc đế nhỏ, hồng hạc, phượng hoàng… Trong không gian yên tĩnh của đất trời, tiếng ríu rít gọi bầy của muôn loài chim vang lên như một bản giao hưởng thiên nhiên rộn rã, tươi vui. Ở lại Thung Nham đến khoảng 5 - 6 giờ chiều, du khách sẽ chứng kiến từng đàn chim kéo nhau bay về tổ, trú ngụ kín cả một vùng đất ngập nước.

Với cảnh quan tươi đẹp, Thung Nham đang là điểm đến hấp dẫn, thu hút khách du lịch trong và ngoài nước. Cuối hạ đầu thu là thời điểm lý tưởng nhất để du khách thưởng ngoạn bức tranh thiên nhiên nguyên sơ tuyệt đẹp của chốn non nước hữu tình này. Từ Nhung Nham, du khách cũng có thể liên kết đến các điểm tham quan khác như chùa Bích Động, thắng cảnh Tam Cốc, động Thiên Hà…

Năm 1773, cụ Nguyễn Nghiễm (thân sinh của đại thi hào Nguyễn Du) đã đến thăm động. Nhìn toàn cảnh núi, động, sông nước, đồng ruộng, bầu trời ở đây đều phủ một màu xanh ngợp mắt nên cụ đã đặt cho động một cái tên rất đẹp và mộng mơ "Bích Ðộng" (có nghĩa là Ðộng Xanh). Ðến đây du khách sau khi viếng thăm chùa, con thuyền nhỏ sẽ đưa du khách đi quanh co trong hang núi huyền ảo. Bích Ðộng đã được mệnh danh là "Nam Thiên đệ nhị động" (động đẹp thứ nhì ở trời Nam). Thời gian đi và trở lại khoảng 2 giờ.

Từ Bích Ðộng du khách tiếp tục ngồi thuyền đi thăm Tam Cốc. Tam Cốc nghĩa là ba hang: hang Cả, hang Hai và hang Ba. Lúc thuyền luồn vào ba hang, du khách sẽ cảm thấy mát lạnh. Thạch nhũ từ trần hang rủ xuống lô nhô óng ánh như những khối châu ngọc kỳ ảo.

Hang Cả dài 127 m, xuyên qua một quả núi lớn, cửa hang rộng trên 20 m. Trong hang khí hậu khá mát và có nhiều nhũ đá rủ xuống với muôn hình vạn trạng.

Hang Hai, cách hang Cả gần 1 km, dài 60 m, trần hang có nhiều nhũ đá rủ xuống rất kỳ lạ.

Hang Ba, gần hang Hai, dài 50 m, trần hang như một vòm đá, thấp hơn so với hai hang kia

Núi Non Nước (tên cổ là Dục Thúy Sơn), là một ngọn núi đẹp nằm ngay bên ngã ba sông Vân và sông Đáy, từng được ví là "cửa biển có non tiên" trong thơ Nguyễn Trãi. Núi cao trên 100m, đường lên đỉnh phải qua 72 bậc đá, chia làm 5 cấp. Đỉnh núi tương đối bằng phẳng, phía trước nhô cao hơn phía sau. Phía đông bắc là cửa sông Vân mở ra bao bọc ba mặt núi Dục Thúy, chỉ còn một mặt nối với đất liền. Hàng ngàn năm trước chân núi bị sóng biển bào mòn tạo thành một mái đá vòm cuốn rộng trên mặt sông xanh. Đây trở thành địa điểm tránh mưa cho tàu thuyền trên sông.

Núi Non Nước lắng đọng bề dày trầm tích gắn với lịch sử hình thành vùng đất Ninh Bình. Núi Thúy - sông Vân ngày nay là công viên Thúy Sơn và trở thành hình ảnh biểu tượng độc đáo đặc trưng của thành phố Ninh Bình, là một địa chỉ du lịch lý thú cho du khách mỗi lần có dịp về thăm Ninh Bình.

Tương truyền rằng động Hoa Sơn là nơi nuôi Ấu chúa thời vua Đinh. Trước đây động có tên là Bà Đẻ, sau này khi vua Tự Đức đến thăm đổi tên động thành Hoa Sơn. Động Hoa Sơn nằm ở độ cao gần 70m so với mặt nước biển, du khách leo qua 153 bậc đá là đến động. Động dài khoảng chừng 100m, xuyên qua thân núi tạo thành 3 hang liền nhau hình tam cấp là các hang: Hạ, Trung, Thượng.

Qua cửa tiền bước lên cao gần 3m là hang Hạ, đây cũng là ngôi chùa thờ Phật. Bởi trong hang có thờ Phật, các pho: Tam Thế, Thiên Phủ, Phật Bà Quan Âm, Quan Âm Thị Kính… Ngoài ra, trong chùa còn có 2 pho tượng cao to mà dân gian hay gọi là ông Thiện và ông Ác.

Từ hang Hạ qua 10 bậc đá là đến hang Trung, hang giống như một ngôi nhà vòm cao rộng khoảng 30m. Trần và hành lang bên trái có nhiều nhũ đá với hình dáng sinh động. Hang Thượng cao hơn hang Trung khoảng 8m. Hang Thượng nhỏ hơn hang Trung và Hạ nhưng càng đi sâu vào trong hang, cảnh đẹp trong hang càng kỳ vỹ.

Bước lên cao gần 2m là ra tới cửa hậu, từ đây du khách sẽ có dịp để chiêm ngưỡng một phần non nước Ninh Bình. Đến với động Hoa Sơn du khách sẽ được thả mình vào thiên nhiên mây trời, được khám phá non cao, động thẳm, ruộng đồng xanh tươi của một vùng quê yên bình.

Động gồm có ba hang lớn, rộng, và cao vời vợi. Đường vào động phải đi qua một khe hang nhỏ, mấp mô. Trần động là vân đá, nhũ đá rủ xuống lấp lánh nhiều sắc màu. Nhiều khối nhũ đá từ trên trần rủ xuống nền động cao hơn chục mét tựa như những rễ cây đa cổ thụ. Nhiều nhũ đá được đặt tên như: cây tiền, cây thóc, ông tiên, cô tiên, con voi, con hổ, kỳ đà... Xung quanh vách động và trên nền cũng có rất nhiều măng đá, nhũ đá. Những nhũ đá được thiên nhiên chạm trổ vừa phóng khoáng, vừa tinh xảo mà sống động. Đứng từ bên ngoài nhìn vào, dưới ánh sáng kỳ ảo động Tiên như một lâu đài nguy nga tráng lệ trong huyền thoại.